Cada ano, arredor do 20 de xuño, conmemórase o Día Mundial das Persoas Refuxiadas, e con el, unha semana de actos, campañas e declaracións institucionais que buscan visibilizar a situación de quen se viu obrigado a fuxir do seu fogar por mor das guerras, da persecución ou dos desastres naturais. Pero entre cifras e boas intencións, hai conflitos que semellan non encaixar no relato oficial. Un deles é o do pobo saharauí: unha poboación refuxiada desde hai case 50 anos, ignorada pola comunidade internacional e traizoada por quen debería defender os seus dereitos.
O Sáhara Occidental: persoas refuxiadas pola colonización e a ocupación
No 1975, tras a retirada de España, Marrocos invadiu o Sáhara Occidental, violando o dereito internacional e provocando unha guerra que obrigou a decenas de miles de saharauís a fuxir ao deserto do suroeste de Alxeria. Alí levantaron, con dignidade e esforzo, os campamentos de persoas refuxiadas de Tinduf. Desde entón, viven en condicións extremas, dependendo da axuda humanitaria, e agardando a que se cumpra o que as resolucións da ONU recoñecen: o seu dereito á autodeterminación.
Hoxe, a maior parte da poboación refuxiada saharauí xa naceu no exilio. Son tres xeracións que nunca pisaron a súa terra. E mentres tanto, Marrocos continúa ocupando o Sáhara Occidental, coa complicidade de moitos gobernos que antepoñen os intereses económicos e xeoestratéxicos aos dereitos humanos.
Persoas refuxiadas ou pobo en resistencia?
Cando falamos do pobo saharauí como “refuxiado”, corremos o risco de invisibilizar a súa loita. Porque o exilio non significou pasividade. Ao contrario: crearon escolas, hospitais, institucións, un goberno no exilio (a RASD) e manteñen un movemento de liberación firme (o Frente Polisario). Organízanse, resisten e educan aos seus fillos na convicción de que algún día volverán a unha patria libre.
Son refuxiados, si, pero tamén combatentes pola xustiza, mulleres líderes, mozos e mozas formados en universidades de todo o mundo que volven aos campamentos para aportar coñecemento, activistas que desafían a represión nos territorios ocupados. Chamárllelos só “refuxiados” é reducir o seu papel. Son un pobo en loita.
Hipocrisía internacional e responsabilidade española
Mentres se celebran actos institucionais pola Semana das Persoas Refuxiadas, a realidade mostra unha hipocrisía insoportable. Países que din defender os dereitos humanos asínanlle acordos a Marrocos para explotar os recursos do Sáhara ocupado. E no caso español, a vergoña é aínda maior.
España segue a ser a potencia administradora do Sáhara Occidental segundo o Dereito Internacional, pero en lugar de asumir esa responsabilidade, optou por lavarse as mans e lexitimar a ocupación marroquí. Os recentes cambios de posición do goberno español traizoaron o pobo saharauí e violaron décadas de consenso xurídico e político.
Non chega con enviar axuda humanitaria aos campamentos. España debe esixir o cumprimento do dereito á autodeterminación e asumir o seu papel na descolonización pendente.
O dereito ao retorno tamén é saharauí
Unha das grandes reivindicacións do movemento internacional pola defensa das persoas refuxiadas é o dereito ao retorno. No caso saharauí, ese dereito foi ignorado sistematicamente. O pobo saharauí non pide esmola. Esixe volver á súa terra, en liberdade.
E non é só unha reivindicación moral: está recollida polo Dereito Internacional. O que impide que se cumpra non é a falta de normas, senón a falta de vontade política e o peso dos intereses económicos.
Da solidariedade á acción política
Moitas persoas coñecen a causa saharauí grazas aos programas de acollida de nenos e nenas durante o verán. Esa solidariedade é valiosa, pero debe ir acompañada dunha conciencia política. O problema do Sáhara non é só humanitario: é político, e a súa solución tamén debe selo.
Esta Semana das Persoas Refuxiadas, lembremos a todos os pobos desprazados, pero fagámolo con honestidade. A causa saharauí non precisa só visibilidade: precisa xustiza.
Porque non hai paz sen dignidade.
E non hai dignidade sen liberdade.
